Współpraca zagraniczna

Akademia Umiejętności od swojego założenia rozwijała współpracę zagraniczną i działalność na forum międzynarodowym. Już w XIX w. inicjowała ekspedycje archiwalne w celu gromadzenia i badania źródeł do historii Polski (m.in. tzw. Ekspedycja Rzymska do Archiwum Watykańskiego w związku z jego otwarciem w 1881 r.) oraz wysyłała swoich przedstawicieli na kongresy międzynarodowe. W 1893 r. AU stała się właścicielem Biblioteki Polskiej w Paryżu i utworzyła w niej swoją stację naukową. Od początku swego istnienia jej biblioteka w Krakowie prowadziła szeroką międzynarodową wymianę wydawnictw. PAU była członkiem założycielem powstałej w 1921 r. Union Académique Internationale (UAI).

Po wznowieniu działalności PAU przywrócono w 1993 r. jej członkostwo w UAI i podjęto współdziałanie w programach badawczych i wydawniczych tej organizacji.

• Corpus Vasorum Antiquorum (CVA)
• Tabula Imperii Romani (TIR)
• Atlas du Monde Grec et Romain
• Corpus Antiquitatum Americanensium (CAA)
• Sylloge Nummorum Graecorum (SNG)
• Corpus Philosophorum Medii Aevi
• Civitas Litteraria Europaea
• Moravia Magna
• Monumenta Palaeographica Medii Aevi
• Mundus Scytho-Sarmaticus et Graeco-Romanus
• Catalogue of Islamic Art. Objects in Central Europe
• Corpus Byzantinum

Dzięki efektywnemu współdziałaniu PAU z UAI doroczny zjazd plenarny tej ostatniej odbył się w 1999 r. w Krakowie. Przedstawiciel PAU w UAI, czł. PAU Janusz K. Kozłowski, został wybrany do Biura UAI; od 2007 r. był on wiceprezydentem, od 2010 prezydentem, a od 2013 jest honorowym prezydentem tej organizacji, zrzeszającej obecnie ponad sto Akademii z 63 krajów.

PAU współpracuje także z inną instytucją zrzeszającą Akademie z wielu krajów: ALLEA (All European Academies) z siedzibą w Amsterdamie. Na jej forum PAU wypowiadała się na temat etyki w nauce, organizacji nauki, praw autorskich i ochrony dóbr osobistych człowieka. Polska Akademia Umiejętności brała udział w ocenie programów badawczych European Sciences Foundation dokonanej przez ALLEA. W marcu 2006 r. PAU była gospodarzem i współorganizatorem (razem z PAN) Zgromadzenia Ogólnego ALLEA, co traktujemy jako wyróżnienie. Od 2016 PAU włączyła się w realizowane przez ALLEA programy SAPEA i AGATE. W 2021 roku wszystkie zgromadzenia członków, podjęte uchwały i głosowania odbywały się zdalnie.

Należy podkreślić, iż ALLEA na swojej stronie internetowej poświeciła wiele uwagi publikacjom dotyczącym obecnej sytuacji epidemiologicznej oraz stale poruszała tematykę koronawirusa, zarówno w kontekście medycznym, ekonomicznym, a także społecznym.

PAU podpisała umowy o współpracy z następującymi instytucjami zagranicznymi:

Słowacką Akademią Nauk. Zaowocowała ona zwłaszcza w zakresie archeologii; prowadzone były wspólne badania terenowe, m.in. stanowisk archeologicznych we wschodniej i południowo-zachodniej Słowacji, oraz w zakresie archeologii i środowiska naturalnego Beskidu Niskiego. Wyniki tych badań zostały opublikowane w dwóch wielkich tomach „Prac Komisji Prehistorii Karpat” i we wspólnym tomie obu Akademii.

Czeską Akademią Nauk w ramach której rozwija się współpraca między Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie i Archiwum Akademii Czeskiej, polegająca na wymianie doświadczeń, wyjazdach na kwerendy archiwalno-biblioteczne, wspólnych konferencjach i publikacjach. Wielką wspólną publikację przyniosła też współpraca w ramach tej umowy czeskich i polskich archeologów.

Dwutorowo prowadzona jest współpraca PAU z Węgrami. Z jednej strony nasi archeologowie prowadzili wspólne badania wykopaliskowe z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Eötvösa Loránda i we wspólnym wydawnictwie ogłosili wyniki tych badań (2 tomy), z drugiej strony w ramach umowy między PAU i Węgierską Akademią Nauk odbywa się naukowa wymiana osobowa i organizowane są wspólne konferencje naukowe głównie historyków.

Umowy PAU z Akademiami Nauk Słowenii, Macedonii i Rumunii sprowadzają się, jak dotąd, do sporadycznej wymiany osobowej. W ramach umowy PAU z Ukraińską Narodową Akademią Nauk prowadzone były wspólne badania archeologiczne w dolinie Dniestru. Ich efekty zostały opublikowane w tomie „Prac Komisji Prehistorii Karpat” oraz w dwóch publikacjach wspólnych obu Akademii. Luźniejsze formy współpracy łączą PAU z Saską Akademią Nauk, z Austriacką Akademią Nauk (czterotomowa wspólna publikacja dzieła W. Leitscha o dworze Zygmunta III Wazy i uczestnictwo w dorocznych uroczystych zebraniach), z Brandenburską Akademią Nauk w Berlinie i z Grecką Akademią Nauk w Atenach (wspólna dwutomowa publikacja wyników badań archeologicznych na wyspach greckich).

Wreszcie Wydział II PAU podpisał umowę o współpracy z Instytutem Historii Litwy w Wilnie (2009) i z Polskim Towarzystwem Naukowym w Żytomierzu (2010; od 2011 wspólny rocznik „Studia Politologica Ucraino-Polona”, t. I 2011, t. II 2012). Współpraca zagraniczna PAU została też zapisana w umowach międzynarodowych zawartych przez MSZ, m.in. z Francją, Włochami, Czechami, Macedonią i Egiptem.

Przedstawiciel PAU będący zarazem przedstawicielem Polski, uczestniczy w pracach międzynarodowego Komitetu Thesaurus Linguae Latinae prowadzonego przez Bawarską Akademię Nauk. 

W 1994 r. utworzono w Nowym Jorku, na bazie Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce (The Polish Institute of Arts and Sciences in America), który w okresie II wojny światowej (od 1942 r.) oraz w czasie przymusowego zawieszenia działalności PAU w latach 1952–1989 kontynuował jej tradycje, Stację Naukową PAU. Jej krótkotrwała działalność z powodu braku środków nie mogła być kontynuowana. Zabiegamy o jej ożywienie. Na razie PAU współfinansuje wydawanie organu PIASA pt.: „Polish Review” będącego od 2014 wspólnym kwartalnikiem.

Nawiązano też kontakty z Polskim Instytutem Naukowym w Kanadzie (Polish Institute of Arts and Sciences in Canada), powstałym w 1943 r. jako oddział Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku, a od roku 1976 działającym jako niezależna instytucja kanadyjska. On również przyjął status Stacji Naukowej PAU. Wydaliśmy wspólnie już pięć książek; zasilamy też jego działalność naszymi prelegentami, zdobywamy fundusze i współorganizujemy część sesji naukowych.

PAU włączyła się do programu Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie, finansowanego przez Fundację Lanckorońskich. W związku z jego likwidacją po śmierci Karoliny Lanckorońskiej (2002), PAU przejęła jego mienie w postaci licznych publikacji oraz agendy naukowe, tj. publikację akt Nuncjatury Apostolskiej w Polsce. Dotychczas w PAU ukazało się 21 tomów tej serii (w Rzymie wydano wcześniej 24 tomy).   

Wspomnieć warto niektóre zagraniczne badania PAU, nie oparte na sformalizowanych umowach między Akademiami. Do takich należały wspierane finansowo przez PAU, a nawiązujące do dawnej jej tradycji, badania archeologiczne dra hab. Jana Chochorowskiego kurhanu scytyjskiego w Ryżanówce na Ukrainie. W latach 1995–1998 przyniosły one rewelacyjne rezultaty. PAU wspierała również badania archeologiczne czł. PAU Jana Machnika nad osadnictwem naddniestrzańskim, zanim udało się pozyskać na ten cel granty ówczesnego KBN. Analogicznie, nawiązując do przedwojennych zamierzeń, PAU przyczyniła się do realizacji badań archeologicznych w Grecji dotyczących unikatowej w tej części Europy sekwencji nawarstwień w Jaskini nr 1 w Klisurze (wschodni Peloponez), w której występują ślady osadnictwa i znaleziska paleontologiczne z okresu ostatniego zlodowacenia. Badania te przyczyniają się do poznania nie tylko ewolucji kultury na terenie Grecji, ale też zmian klimatycznych i paleoekologicznych w okresie ostatnich 100 000 lat. Kierował nimi czł. PAU Janusz K. Kozłowski, najpierw przy wsparciu PAU, a później w ramach grantów naukowych. Zaowocowały one publikacją wyników wspólnie przez Grecką Akademię Nauk i PAU. Stosownie do umowy o współpracy kulturalnej między Polską i Egiptem, PAU – wspólnie z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego – uczestniczyła w badaniach archeologicznych w Delcie Nilu.

Aktualnie PAU prowadzi kilkanaście projektów badawczych, finansowanych przez Ministerstwo Edukacji i Nauki (obecnie Narodowe Centrum Nauki i Narodowy Program Rozwoju Humanistyki) i przez; PAU korzystała również z grantów Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego. Wspomniano już realizowany w PAU bezterminowy grant Fundacji Lanckorońskich na publikację serii Acta Nuntiaturae Polonae.

Inicjatywy, uchwały i postulaty